In 2013 onderzocht de Rekenkamer Oost-Nederland hoe de provincies Gelderland en Overijssel hun rol als toezichthouder op de gemeentefinanciën invullen. Dit jaar blikten we terug. Beide provincies zijn actief aan de slag gegaan met de overwegingen die door Provinciale Staten zijn overgenomen. Op een enkel punt is nog verbetering mogelijk. De Rekenkamer Oost-Nederland onderzocht ook het financieel toezicht op gemeenschappelijke regelingen en constateert dat, in tegenstelling tot de verwachting, het aantal en de financiële omvang van gemeenschappelijke regelingen niet is toegenomen door de decentralisaties in het sociale domein. Dit zegt echter niets over de complexiteit waar de toezichthouder bij zijn taak mee te maken krijgt, deze neemt namelijk wel toe.
Met financieel toezicht wil de provincie voorkomen dat gemeenten een beroep doen op artikel 12 van de Financiële Verhoudingswet en extra geld krijgen uit het Gemeentefonds ten koste van andere gemeenten. In ons vorige onderzoek bleek dat de provincies Overijssel en Gelderland dit doel behaalden. Om een meer betekenisvolle invulling te kunnen geven aan haar taak als toezichthouder gaven we destijds een aantal overwegingen mee. De Rekenkamer onderzocht de opvolging van overwegingen die door PS zijn overgenomen. We constateren dat beide provincies hier actief mee aan de slag zijn gegaan. Zo worden PS op verschillende manieren actiever geïnformeerd door GS, zijn er databanken met financiële informatie over gemeenten opgezet/uitgebreid en worden gemeenteraden pro-actiever geïnformeerd. Bij een enkele overweging is nog een verbetering mogelijk. In beide provincies betreft dit de evaluatie van de mate waarin het toezicht erin slaagt problemen tijdig te signaleren.
Naast de opvolging van de overwegingen onderzocht de Rekenkamer ook het financieel toezicht op gemeenschappelijke regelingen (GR-en). Beide provincies hebben GR-en waar zij toezicht op moeten houden in beeld en houden risicogericht toezicht. De provincie Gelderland had tot 2015 weinig aandacht voor het toezicht op GR-en. Dit had te maken met de verwachting dat het toezicht niet langer door de provincies zou worden uitgevoerd. De provincies hebben de afgelopen jaren het toezicht geïntensiveerd al valt wel op dat Overijssel aanzienlijk meer capaciteit besteed aan het toezicht op GR-en dan Gelderland.
De meest opvallende constatering is dat het aantal en de financiële omvang van GR-en gelijk blijft of zelfs iets afneemt. Terwijl de verwachting was dat door de decentralisaties in het sociale domein dit zou toenemen. Het beeld op totaal niveau vertelt echter weinig over de dynamiek die er onder ligt. De Rekenkamer constateert dat de complexiteit bij GR-en toeneemt en dat dit gevolgen heeft voor de toezichthouder. In Gelderland bevelen we daarom aan te bezien of er voldoende capaciteit beschikbaar is voor het toezicht op GR-en. Ook zijn er bij beide provincies mogelijkheden om gemeenteraden actiever te informeren over de resultaten van het toezicht op GR-en.
Kengetallen financieel toezicht Overijssel en Gelderland
*Betreft 2 gemeenten die in 2018 samengaan waardoor ze automatisch onder preventief toezicht vallen.
Follow-up financieel toezicht gemeenten
Uit ons onderzoek blijkt dat de overwegingen die door PS zijn overgenomen door de colleges van GS in Overijssel en Gelderland grotendeels zijn opgevolgd. Zo worden beide Staten op verschillende manieren en momenten actiever geïnformeerd over het financieel toezicht op gemeenten en zijn er databanken met informatie over de financiële positie van gemeenten gelanceerd of uitgebreid. Ook richting gemeenteraden wordt proactiever gecommuniceerd over (de resultaten van) financieel toezicht. Op een enkel punt is een overweging deels opgevolgd en zien we nog mogelijkheden voor verbetering. Zie hiervoor de aanbevelingen.
Financieel toezicht gemeenschappelijke regelingen
Uit ons onderzoek naar financieel toezicht op gemeenschappelijke regelingen blijkt dat beide provincies de regelingen waar zij toezicht op dienen te houden in beeld hebben en dat het toezicht risicogericht is. De provincie Gelderland had tot 2015 weinig aandacht voor het toezicht op GR-en omdat de verwachting was dat dit toezicht niet langer door provincies gedaan zou worden. Vanaf 2015 is het toezicht op GR weer geïnventariseerd maar is de ingezette capaciteit, in verhouding tot andere provincies, nog steeds gering. De provincie Overijssel houdt intensief toezicht op gemeenschappelijke regelingen en zet er qua capaciteit ook stevig op in.
Tot slot blijkt uit ons onderzoek dat het aantal gemeenschappelijke regelingen ongeveer gelijk blijft en dat het financiële volume afneemt (Overijssel) of ook ongeveer gelijk blijft (Gelderland). Hier zijn verschillende verklaringen voor gevonden maar de verwachte toename als gevolg van de decentralisaties in het sociale domein heeft zich niet voor gedaan. Tegelijkertijd constateren we dat het toezicht op GR-en complexer wordt.
- Verzoek GS in de evaluatie van het tweede uitvoeringsprogramma expliciet aandacht te besteden aan overweging 4 ‘tijdig signaleren van problemen’ van de rekenkamer.
- Verzoek GS in het licht van de toegenomen complexiteit te bezien of er extra capaciteit nodig is voor financieel toezicht en neem hier als PS vervolgens een besluit over. Dit past binnen uw budgetrecht.
- Verzoek GS duidelijke en overzichtelijke lijsten bij te houden met GR-en waar toezicht op gehouden dient te worden.
- In aansluiting op de overwegingen die we hebben gegeven bij financieel toezicht op gemeenten is het proactief informeren van raden over (de resultaten) van het financieel toezicht op GR-en een aanbeveling die we aan GS meegeven.
- Verzoek GS in de begroting en jaarstukken duidelijker invulling te geven aan het verzoek om informatie over de relatie tussen doelen, middelen en prestaties.
- Verzoek GS periodiek een uitgebreidere analyse uit te voeren naar de mate waarin het toezicht slaagt in het tijdig signaleren van problemen. Laat deze analyse bij voorkeur door een externe partij uitvoeren.
- De rekenkamer neemt sinds het onderzoek naar financieel toezicht gemeenten in elk onderzoek de aanbeveling op om GS te verzoeken een jaar na besluitvorming door PS terug te koppelen hoe het zit met de opvolging van de aanbevelingen. Het monitoren van de tijdige opvolging van deze aanbeveling is nog een punt van aandacht zoals deze follow up illustreert. Verzoek GS in overleg met griffie hier op meer gestructureerde wijze invulling te geven.
- In aansluiting op de overwegingen die we hebben gegeven bij financieel toezicht op gemeenten is het proactief informeren van raden over (de resultaten) van het financieel toezicht op GR-en een aanbeveling die we aan GS meegeven.
Gelderland
Het rapport is op woensdag 12 april 2017 aangeboden aan de Commissaris van de Koning in Gelderland. De reactie van Gedeputeerde Staten op het rapport vindt u bij de downloads. Op 3 mei gaven we een technische briefing over het rapport aan Provinciale Staten. De behandeling van het rapport in de commissie Algemeen Bestuur en Financiën was op 17 mei. Het verslag daarvan vindt u hier. Op 24 mei is door Provinciale Staten het besluit genomen om de aanbevelingen van de rekenkamer over te nemen.
Overijssel
Het rapport is op woensdag 12 april 2017 aangeboden aan de Commissaris van de Koning in Overijssel. De reactie van Gedeputeerde Staten op het rapport vindt u bij de downloads. Op 5 juli werden de resultaten van het follow-up onderzoek besproken in de commissie Bestuur en Financiën. De bespreking kunt u hier bekijken. Provinciale Staten namen op 19 juli het besluit om de aanbevelingen van de rekenkamer (op 1 punt gewijzigd) over te nemen.