Effectiviteit revolverende fondsen Gelderland

De Gelderse revolverende fondsen laten een positief beeld zien als het gaat om het bereiken van maatschappelijke doelen. Het beeld is echter niet compleet doordat niet voor alle fondsen concrete doelen zijn geformuleerd. Ook de financiële verwachtingen die ten grondslag liggen aan het bereiken van de maatschappelijke doelen laat een positief beeld zien. Het gaat voor zowel het beeld over de maatschappelijke doelen als over de financiële verwachtingen om een tussentijds beeld. Tien jaar na de start van een fonds is het nog te vroeg om een eindbeeld te geven van de effectiviteit van de fondsen. De informatievoorziening over de fondsen aan PS Gelderland is een aandachtspunt.  

De provincie Gelderland zet revolverende fondsen in om doelen te bereiken onder meer op het gebied van innovatie en economie. We onderzochten de MKB Kredietfaciliteit Gelderland (MKG) met een omvang van € 47,5 miljoen en het Topfonds Gelderland en Innovatie- en Energiefonds Gelderland met een fondsomvang van respectievelijk € 47,9 en € 109,75 miljoen. Voordeel van een revolverend fonds is dat het geïnvesteerde geld via aflossingen, rente of dividend uiteindelijk weer terugkomt en opnieuw ingezet kan worden om doelen te bereiken. Een enkele keer gaan  bedrijven failliet en komen de middelen niet terug. 

Het onderzoek laat een tussentijds beeld zien, tien jaar na de start van een fonds blijkt nog te vroeg te zijn voor een eindbeeld. Dat komt voornamelijk doordat er veel tijd gemoeid is voordat een fonds reultaten laat zien, daarnaast komt dit doordat de datum waarop doelen bereikt moeten zijn nog in de toekomst ligt. 

Omdat het bij fondsen gaat om een relatief nieuw en financieel omvangrijk instrument en er meerdere bestuursperioden gemoeid zijn voordat er zicht is op het eindbeeld, is het van belang dat PS hun controlerende rol (ook tussentijds) goed kunnen invullen. De informatievoorziening aan PS over fondsen is een aandachtspunt. 

De resultaten van het onderzoek hebben we samengevat in een infographic per fonds; MKB Kredietfaciliteit en Topfonds en Innovatie- en Energiefonds Gelderland. Klik op de figuur om naar de interactieve versie te gaan.

Hoofdconclusie

Het beeld over het maatschappelijk doelbereik met de fondsen MKG en Topfonds/IEG is positief, maar niet compleet. Dit komt doordat niet alle doelen concreet zijn gemaakt. Ook is een positief beeld te geven van de financiële verwachtingen bij de fondsen, ondanks dat verwachtingen over aantal businesscases en te ondersteunen bedrijven niet uitkwamen. 

Het is echter wel een tussentijds beeld; tien jaar na de start van een fonds blijkt het (nog) te vroeg om een eindbeeld te geven van de effectiviteit van de fondsen. Dit is grotendeels inherent aan het instrument. Ook speelt mee dat einddata voor doelen -mede als gevolg van aanvullende middelen- in de toekomst liggen. 

Omdat het gaat om een relatief nieuw en financieel omvangrijk instrument en er meerdere bestuursperioden gemoeid zijn voordat er zicht is op het eindbeeld, is het van belang dat PS hun controlerende rol (ook tussentijds) goed kunnen invullen. De informatievoorziening door GS aan PS over de fondsen maken de invulling van de controlerende rol door PS niet goed mogelijk.

Deelconclusies

Positief maar niet compleet tussentijds beeld maatschappelijke doelen
Uit een tussentijds beeld blijkt dat de maatschappelijke doelen voor Topfonds / IEG zo goed als behaald zijn. Het beoogde aantal arbeidsplaatsen voor het beleidsterrein innovatie is gerealiseerd. Het beoogde doel voor het beleidsterrein energie is nog niet behaald, maar wel binnen bereik. Het beeld is niet compleet doordat over MKG geen uitspraak over doelbereik kan worden gedaan, door het ontbreken van concrete doelen. 

Grotendeels positief tussentijds beeld financiële verwachtingen
Het tussentijds beeld over de financiële verwachtingen is grotendeels positief, ondanks tegenvallende aantallen qua businesscases (Topfonds / IEG) en te financieren bedrijven (MKG). Voor Topfonds / IEG is voor zowel innovatie als energie de verwachte totale investeringsomvang bereikt, terwijl de (door de extra stortingen verschillende) eindtermijnen daarvoor nog in de toekomst liggen. Voor het innovatiedeel werd de totale investeringsomvang zelfs ruimschoots behaald totdat investeringen buiten Gelderland niet meer mee werden geteld. Het revolverendheidspercentage -waarvan de eindtermijn nog niet bereikt is – lijkt op koers bij Topfonds/IEG. Ook bij MKG is de verwachte totale investeringsomvang behaald voor zowel MKG-I en II als voor hernieuwde inzet van MKG. Het revolverendheidspercentage ligt voor MKG lager dan verwacht.

Te vroeg voor eindbeeld effectiviteit
Er is ook na tien jaar (nog) geen eindbeeld te geven van de effectiviteit van het Topfonds en Innovatie- en Energiefonds Gelderland en de MKB Kredietfaciliteit Gelderland. Dit is inherent aan het inzetten van fondsen voor het realiseren van maatschappelijke doelen; fondsen kennen een lange aanlooptijd, gedurende de looptijd vinden er (met het oog op veranderingen in de markt) aanpassingen plaats waarbij er tijd overheen gaat voordat nieuwe onderdelen maatschappelijke effecten laten zien. Daarnaast speelt mee dat de datum waarop doelen bereikt moeten zijn, deels als gevolg van het beschikbaar stellen van aanvullende middelen, in de toekomst ligt.

Informatievoorziening over fondsen blijft aandachtspunt
De informatievoorziening aan PS blijft – net als in ons onderzoek in 2017 – een aandachtspunt. GS faciliteren PS niet voldoende om de controlerende rol waar te kunnen maken en PS accepteren dit, terwijl het gaat om (veel) provinciaal geld dat op afstand is gezet. 

Op basis van de resultaten van het onderzoek hebben we de volgende aanbevelingen geformuleerd. 

1. PS: Verzoek GS om bij wijzigingen in het provinciale beleid de gehanteerde indicatoren voor fondsen te actualiseren.
   In 2017 constateerden we dat nieuwe beleidskaders niet waren doorvertaald in de indicatoren voor een fonds. Uit dit onderzoek blijkt dat de provincie een doelstelling (CO2-reductie) heeft opgenomen in haar beleid, maar nog geen indicator met streefwaarde hanteert voor het fonds. De fondsbeheerder rapporteert al wel in lijn met de nieuwe provinciale doelstelling.
    
2. PS: Verzoek GS om voor een vollediger zicht op het rendement de fondsbeheerder over het Topfonds te laten rapporteren over het financiële rendement van fonds-in-fonds-investeringen zowel binnen als buiten de provincie. 
   Het gevolg van het inzetten van fonds-in-fonds-investeringen is dat niet alle investeringen in de eigen provincie terecht komen. Door alleen te rapporteren over de investeringen in de eigen provincie wordt een niet volledig beeld geschetst van de resultaten van fonds-in-fonds-investeringen.

    

3. PS: Realiseert u zich dat het instellen van een fonds tot gevolg heeft dat pas na ruim tien jaar er zicht geboden kan worden op de effectiviteit van een fonds en dat bij aanvullende middelen voor het fonds er nieuwe eindtermijnen bijkomen.
   Er is een (zeer) lange adem nodig om een uitspraak te kunnen doen over de effectiviteit van fondsen. Dat is grotendeels inherent aan het instrument. Het is belangrijk voor PS om zich dit te realiseren, omdat het meerdere politiek-bestuurlijke periodes zal duren voor (eind)effecten van fondsen zichtbaar worden.

    

4. PS: Verzoek GS uw controlerende rol te faciliteren door u in de P&C-documenten van de benodigde informatie te voorzien om de voortgang bij de fondsen te kunnen volgen.
   PS kunnen hun controlerende rol niet goed uitoefenen doordat de verantwoording over de inzet van provinciaal geld in de MKG en Topfonds/IEG niet plaats vindt in de P&C-documenten van de provincie. Rapportage over de fondsen in de P&C-documenten is van belang voor PS om een totaaloverzicht te kunnen verkrijgen.

    

5. PS: Bewaak de eerder door u aangenomen aanbeveling zodat u voldoende zicht kunt krijgen op de voortgang van de fondsen om uw controlerende rol in te vullen. 
   PS verzochten GS in 2017 om informatie op te nemen in het jaarverslag over de benutting, revolverendheid en maatschappelijke prestaties van de fondsen. GS hebben die informatie desondanks niet in het jaarverslag opgenomen en PS hebben GS daar niet op aangesproken. Voor de controlerende rol is deze informatie in het provinciale jaarverslag van groot belang.
6. PS: Verzoek GS een jaar na de behandeling van dit rapport inzicht te geven in de implementatie van de aanbevelingen.
   Met deze aanbeveling die in elk onderzoek terugkomt, bevorderen we de doorwerking van rekenkameronderzoek.

Het rapport is op 21 december 2022 aangeboden aan PS Gelderland. 

GS stuurden op 10 januari 2023 hun reactie op het rapport aan PS.

Op 10 mei 2023 presenteerden we de uitkomsten van ons onderzoek aan PS. 

PS bespreken het rapport op 17 mei 2023 in hun oordeelvormende vergadering (geluidsopname). 

In de PS-vergadering van 31 mei 2023 namen PS het besluit om de aanbevelingen uit het rapport over te nemen. 

PS Gelderland werden via de jaarstukken 2023 geïnformeerd over de implementatie van de aanbevelingen.