Steeds vaker speelt grond een belangrijke rol bij de doelen die de provincie wil realiseren. Bovendien worden de opgaven waar de provincie aan werkt, complexer. Voorbeelden zijn de woningbouwopgave, de energietransitie, het aanpassen aan klimaatverandering en zorgen voor voldoende en schoon water en de transitie in het landelijk gebied. Deze opgaven komen bovenop de opgaven waarbij grond de afgelopen jaren een belangrijke rol speelt, zoals natuur en mobiliteit. De opgaven leggen samen een grote claim op de beschikbare ruimte en ruimte is schaars. Met grond en grondinstrumenten kan de provincie sturen op het realiseren van de opgaven. Dat kan het beste als er een doordachte strategie is hoe de provincie grond(instrumenten) wil inzetten.
Het doel van dit onderzoek is om PS inzicht geven in de toepassing van het (mogelijke) grondinstrumentarium en de rol die zij daarbij hebben. Het onderzoek laat zien welke grondinstrumenten de provincie Overijssel heeft ingezet en welke grondstrategie de provincie hanteerde bij de beleidsthema’s Natuur, Landbouw, Water, Mobiliteit, Economie, Wonen en Energie. Tussen deze beleidsthema’s bestaan grote verschillen, die te maken hebben met de doelen die gerealiseerd moeten worden, bestuurlijke afspraken of wettelijke taken op het beleidsterrein en hoe de provincie haar rol ziet. In het algemeen geldt dat hoe urgenter de opgave en hoe sterker de provincie zich verantwoordelijk voelt voor het realiseren van de doelen, hoe sturender het instrumentarium is dat wordt ingezet. Dat doet de provincie zowel door het aan- en verkopen van grond, als door regels te stellen in de provinciale Omgevingsverordening. Een ander instrument dat veel wordt ingezet, zijn subsidies die het grondgebruik of de functie van de grond blijvend moeten beïnvloeden.
GS en PS van Overijssel erkennen het toenemende belang van grond voor het realiseren van opgaven en het belang van grondstrategie. In het Overijsselse grondbeleid is opgenomen hoe een doordachte inzet van grondinstrumenten en strategie moet worden vastgelegd in beleidsdocumenten. In de praktijk is dit beperkt zichtbaar, doordat de strategische afwegingen daarvoor gemaakt worden en de structuur van besluitvormende documenten relatief nieuw is. Grondstrategie, met de integrale afwegingen, komt moeizaam van de grond. Ook partners gaven in een ronde tafelbijeenkomst aan dat de afstemming rondom grond nog niet optimaal loopt.
Er zijn kansen om het doelbereik van de provincie te vergroten door integrale grondstrategieën te ontwikkelen. In een integrale grondstrategie wordt de samenhang tussen beleidsopgaven beschreven en worden keuzes worden gemaakt over prioritering van doelen en inzet van (grond)instrumenten. Op die manier kan concurrentie om grond binnen de provincie en met partners worden voorkomen. Ook evaluatie van de inzet van grondinstrumenten biedt kansen om het doelbereik te vergroten, juist omdat in de komende periode verbreding van of heroriëntatie op de inzet van grondinstrumenten wordt verwacht.
Hoofdconclusie
GS en PS zijn zich bewust van de druk op de ruimte in de provincie en erkennen het toenemende belang van de inzet van grond(instrumentarium) voor doelbereik. GS spreken in het grondbeleid uit een doordachte inzet van grondinstrumenten en strategie vast te leggen. In de praktijk is dit nog niet altijd zichtbaar. We constateren dat integrale afwegingen over grondstrategie moeizaam van de grond komen. Een integrale grondstrategie waarin de samenhang tussen beleidsopgaven wordt beschreven en keuzes worden gemaakt over prioritering van doelen en inzet van (grond)instrumenten, biedt kansen om het doelbereik te vergroten. Ten slotte vindt evaluatie van het grondinstrumentarium niet plaats. Hier ligt een kans om met evaluatie bij te dragen aan een integrale grondstrategie, omdat in de komende periode ontwikkelingen worden verwacht die leiden tot heroriëntatie op of verbreding van inzet van het grondinstrumentarium.
Deelconclusies
1. Belang grondstrategie erkend, maar in praktijk beperkt zichtbaar
PS en GS zijn zich bewust van de ruimtedruk in de provincie en erkennen het belang van een grondstrategie voor doelbereik. GS spreken in het grondbeleid ook uit een doordachte inzet van grondinstrumenten en strategie vast te leggen in een beleidsvoorstel, grondstrategie, realisatieplan en uitvoeringskader. Binnen beleidsthema’s wordt de inzet van grondinstrumenten afgewogen, maar dit is beperkt zichtbaar voor PS in Statenvoorstellen en andere beleidsstukken. Dit komt mede doordat deze afwegingen veelal in de voorfase van beleidsvorming plaatsvinden en doordat de structuur van besluitvormende documenten relatief nieuw is.
2. Integrale grondstrategie biedt kansen
Het is belangrijk om integraal te kijken naar de inzet van grond(instrumenten) en strategische keuzes hierin te maken, omdat ruimte schaars is en publieke doelen stapelen. We constateren dat grondstrategie, met name waar het gaat om integrale afwegingen, moeizaam van de grond komt. Daarnaast gaven partners in een ronde tafelbijeenkomst aan dat de afstemming rondom grond nog niet optimaal loopt. Doordat het initiatief en de strategische afweging voor inzet van grondinstrumenten bij inhoudelijke beleidsafdelingen is belegd, komen integrale afwegingen rondom grond niet automatisch tot stand. Er zijn enkele grondstrategieën beschikbaar voor specifiek afgebakende onderwerpen, waarin geen integrale afwegingen worden gemaakt. Een integrale grondstrategie waarin de samenhang tussen beleidsopgaven wordt beschreven en keuzes worden gemaakt over prioritering van doelen en inzet van (grond)instrumenten, biedt kansen om het doelbereik te vergroten. Concurrentie om grond binnen de provincie en met partners kan zo worden voorkomen. Tenslotte was er in de periode 2022-2024 niet tot beperkt sprake van evaluatie van grondbeleid en -instrumentarium, ook niet waar dit specifiek is toegezegd, zoals bij het Anticiperend Grondfonds. Hier ligt een kans om met evaluatie bij te dragen aan een integrale grondstrategie, omdat in de komende periode ontwikkelingen worden verwacht die leiden tot heroriëntatie op of verbreding van inzet van grondinstrumentarium.
Het rapport wordt op woensdag 24 september 2025 aangeboden in de vergadering van Provinciale Staten.