De provincie Gelderland heeft aanzienlijke reserves. Hoe er wordt omgegaan met reserves en wat er met reserves gebeurt, is aan de volksvertegenwoordigers bij de provincie. Een belangrijke verantwoordelijkheid, zeker gezien de omvang van de reserves. De Rekenkamer publiceerde, op basis van een onderzoek, een handreiking om volksvertegenwoordigers te helpen deze verantwoordelijkheid in te vullen en meer inzicht in en meer grip op reserves te krijgen.
Reserves zijn een soort ‘spaarpotten’ van de provincie voor toekomstige – grote – uitgaven of om risico op te vangen als die zich voordoen. Mede door de verkoop van energiebedrijf Nuon in 2009, heeft provincie Gelderland aanzienlijke reserves. Eind 2022 lag de omvang van de reserves op € 4,3 miljard. Inzicht in en grip op deze reserves is daarmee voor de volksvertegenwoordigers van extra groot belang. Zij zijn degene die bepalen hoe er wordt omgegaan met reserves en wat met reserves gebeurt.
Figuur 1. Omvang reserves 2005-2022 (x miljard)
Bron: Figuur Rekenkamer Oost-Nederland o.b.v. eerdere publicaties Rekenkamer over reserves en recente jaarrekeningen Gelderland.
De wet laat veel vrijheid aan provincies bij reserves. Uit het onderzoek komt naar voren dat Provinciale Staten (PS) van Gelderland, mede vanwege de huidige inrichting van één reserve per ambitie, weinig afspraken hebben vastgelegd in de kaders. Over het algemeen zien we dat de provincie omgaat met reserves zoals met PS is afgesproken. Zo besluiten PS formeel over de instelling, ontvangen PS bij de begroting de financiële onderbouwing van reserves in de vorm van een meerjarenplanning en besluiten PS over mutaties in reserves. Aangezien hier politieke keuzes aan ten grondslag liggen, is het niet aan de Rekenkamer om daar een oordeel over te geven.
Als resultaat van het onderzoek publiceerde de Rekenkamer een handreiking voor PS die hen kan helpen om meer inzicht in en grip op reserves te krijgen indien gewenst. Hierin doet de Rekenkamer suggesties voor bijvoorbeeld aanpassingen in het beleid en verbetering van de informatievoorziening.
De aanbevelingen die we voor PS hebben, zijn:
1. Bespreek naar aanleiding van de handreiking of de huidige inrichting en kaderstelling nog aansluit bij uw wensen als Staten.
De huidige inrichting (één reserve per ambitie) zorgt ervoor dat PS nieuwe reserves als vanzelf vaststellen en PS nauwelijks kaders stellen. In de handreiking staan mogelijkheden om actiever en explicieter invulling te geven aan uw kaderstellende rol.
2. Breng afspraken en uitleg over reserves samen.
Momenteel staan de afspraken en uitleg over reserves verspreid over verschillende documenten. Het samenbrengen van deze informatie op één plek, maakt het makkelijker voor PS om grip te krijgen op reserves. Dit samenbrengen kan in de financiële verordening, alleen is daar weinig ruimte voor uitleg. Een optie die meer ruimte geeft voor uitleg, is het opnieuw instellen van een nota reserves.
3. (Wijzigingen van) kaders hebben consequenties. Realiseer u dat en laat u eventueel bijstaan door de rekeningcommissie of de accountant.
U ontvangt veel informatie van GS en de ambtelijke organisatie. In het kader van ‘checks and balances’ kunt u zich ook laten adviseren door derden. Wijzigingen van kaders kunnen namelijk ook onbedoelde consequenties hebben.
4. Zorg dat elk Statenlid een basisbegrip van reserves heeft.
Gezien de omvang aan reserves en het budgetrecht van PS is het van belang dat alle Statenleden relatief eenvoudig kennis kunnen nemen en een begrip hebben van de basisbeginselen van reserves. Zij moeten immers besluiten nemen over de instelling, het gebruik, de wijziging en de opheffing daarvan. Bovendien liggen aan de middelen in reserves doelen ten grondslag die PS gesteld hebben waarbij zij ook de mogelijkheden hebben die doelen te wijzigen/beëindigen en het geld ‘vrij te spelen’ voor andere doelen. Aanvullende mogelijkheden om het ‘basisbegrip’ te creëren zijn informatiebijeenkomsten die met behulp van de rekeningcommissie en accountant georganiseerd kunnen worden.
5. Bespreek of de huidige informatievoorziening nog voldoende aansluit bij de gestelde kaders.
Op verzoek van PS is de informatievoorziening over reserve de afgelopen periode verbeterd en uitgebreid. Hierdoor is er meer zicht gekomen op het doelbereik. Tegelijkertijd is dit niet het niveau waarop de kaders voor reserves gesteld worden. Hierdoor kunt u met de informatie die u krijgt weinig sturing geven.
Het onderzoeksrapport en bijbehorende handreiking werden op 4 oktober gepubliceerd.
Behandeling van het rapport
GS kwamen op 31 oktober 2023 met hun reactie op het onderzoek.
Op 10 januari 2024 was er een beeldvormende bijeenkomst waarin we de onderzoeksresultaten aan PS presenteerden.
PS bespraken het onderzoek op 17 januari 2024 in de oordeelsvormende bijeenkomst.
Op 31 januari 2024 namen PS het besluit om de (bijna alle) aanbevelingen over te nemen. Daarbij namen ze een motie aan.
Implementatie aanbevelingen
Op 20 maart 2024 was er, naar aanleiding van een toezegging bij de bespreking van ons onderzoek, een sessie over reserves voor de Rekeningcommissie en financiële woordvoerders van de fracties met de Gedeputeerde over reserves. Op 17 april 2024 was er een vervolgsessie. In de sessie zijn enige basisbegrippen over reserves toegelicht (wat aansluit bij onze vierde aanbeveling) en is vervolgens van gedachte gewisseld over de wensen en ideeën die er zijn inzake de reserves om de grip op reserves verder te versterken (eerste aanbeveling). Dat laatste ging met name over het opstellen van een nota reserves (tweede aanbeveling) en de informatievoorziening van PS (vijfde aanbeveling) over reserves.