Klimaatadaptatie is het aanpassen van de leefomgeving aan het veranderende klimaat. De gevolgen van klimaatverandering worden steeds zichtbaarder – wereldwijd én lokaal. Om klimaatgerelateerde risico’s zoals overstromingen, droogte en hitte het hoofd te bieden, zetten overheden, waaronder de provincies, in op klimaatadaptatie. Deze opgave vraagt om een lange adem en raakt aan meerdere beleidsterreinen. Provincies werken aan klimaatadaptatie binnen een aantal landelijke kaders, zie de tabel hieronder.
Provincies hebben één bestuurlijke verplichting in het kader van klimaatadaptatie: het voeren van de regie bij het uitvoeren van bovenregionale stresstesten die samen met waterschappen en Rijkswaterstaat worden uitgevoerd. Dit betekent dat provincies een grote mate van beleidsvrijheid hebben bij hun inzet op klimaatadaptatie. De inzet van de provincie Gelderland op klimaatadaptatie vond in de afgelopen jaren onder meer plaats via samenwerkingsverbanden met bestuurlijke partners, zoals gemeenten en waterschappen. Deze samenwerking verloopt goed en levert meerwaarde op. Zo ondersteunt de provincie Gelderland partners bijvoorbeeld bij het uitvoeren van maatregelen om hittestress tegen te gaan. Uit het onderzoek van de Rekenkamer blijkt dat prestaties in Gelderland veelal zijn gerealiseerd en de inzet volgens plan verloopt. Voorbeelden van deze gerealiseerde prestaties zijn het opstellen van een klimaateffectatlas Gelderse infrastructuur, het uitrollen van een handreiking klimaatadaptieve bouw en het klimaatbestendig inrichten van provinciale subsidieregelingen.
De vertaalslag van klimaatadaptatie in eigen beleid naar klimaatadaptief handelen kan nog verbeterd worden. In lijn met de doelstelling van de provincie, te weten een klimaatbestendig Gelderland, is het van belang om klimaatadaptatie daadwerkelijk bij alle onderwerpen mee te wegen en in praktijk te brengen. Naar de toekomst toe moet de provincie een keuze maken of en hoe zij blijft inzetten op het realiseren van doelen voor klimaatadaptatie via de samenwerkingsverbanden. Omdat de subsidieregeling van het Rijk die ten grondslag lag aan de samenwerking afloopt, ontstaat een logisch moment voor de provincies (en partners) voor een heroriëntatie op de samenwerking. Ook de inzet op bovenregionale opgaven op het gebied van klimaatadaptatie vraagt om een keuze door de provincie; partners geven aan te verwachten dat de provincie daar een grotere rol gaat spelen.
Hoofdconclusie
De provincie Gelderland heeft de afgelopen jaren veel initiatief getoond en inzet geleverd op het gebied van klimaatadaptatie. Om de opgave tastbaar te maken heeft de provincie de afgelopen jaren meetbare prestatiedoelen geformuleerd, die veelal gerealiseerd en inzichtelijk zijn voor PS. De inzet van het team klimaatadaptatie vindt zelfstandig en in samenwerkingsverbanden plaats en loopt volgens plan.
Een aantal drempels moet nog genomen worden. De borging van klimaatadaptatie binnen het eigen systeem van de provincie blijft op sommige gebieden achter. Bij klimaatadaptieve opgaven op (boven)regionaal niveau kan de provincie ook een grotere rol gaan spelen. Het in stand houden van de productieve samenwerking tussen provincie en medeoverheden op het gebied van klimaatadaptatie vraagt daarnaast om een rolopvatting met het oog op de toekomst.
Deelconclusies
Inzet op klimaatadaptatie volgens plan, rol als samenwerkingspartner belangrijk
De provincie Gelderland heeft zich in de afgelopen jaren zowel zelfstandig als via samenwerkingsverbanden ingezet voor de opgave op klimaatadaptatie. De provincie geeft aan de hand van vijf inhoudelijke thema’s invulling aan alle drie de actielijnen uit het programma klimaatadaptatie. Ook is klimaatadaptatie verwerkt in de meeste ambities van de Gelderse Omgevingsvisie. De samenwerking binnen de werkregio’s vormt een belangrijke schakel in de provinciale inzet en er is binnen de samenwerking sprake van een duidelijke verdeling van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Opgaven op regionaal niveau blijken echter lastig om samen het hoofd te bieden en vragen om de kennis en expertise van de provincie.
PS sturen en hebben inzicht op prestatieniveau, interne borging blijft achter
De provincie Gelderland heeft de landelijke lange termijn doelstelling voorzien van meetbare prestatiedoelen voor de korte termijn in het programma klimaatadaptatie, vastgesteld door PS. GS hebben zicht op de prestaties en informeren PS daarover in de jaarstukken. Er wordt sinds 2024 gewerkt aan het monitoren van klimaatadaptatie op effectniveau. Prestaties zijn veelal gerealiseerd, al wordt de tijdige oplevering van de bovenregionale stresstesten in de jaarstukken 2024 als aandachtspunt benoemd. Ook blijft de verankering van klimaatadaptatie in de provinciale organisatie en de trajectprogrammering infrastructuur achter. Het contrast tussen de aandachtspunten bij de interne borging en de ambitie uit de Gelderse Omgevingsvisie om in alles wat de provincie doet klimaatadaptief te zijn vraagt om een extra inspanning, met als doel ‘klimaatadaptatie in ons systeem’ te realiseren.
De Rekenkamer heeft vier aanbevelingen op basis van het onderzoek voor de provincie Gelderland.
1. PS: verzoek GS om te bepalen welke rol de provincie wil innemen binnen de DPRA-werkregio’s vanaf 2027.
De herijking van het DPRA in 2026 en het eindigen van de Impulsregeling klimaatadaptatie in 2027 bieden een goede gelegenheid voor de provincie om haar rolopvatting te actualiseren.
2. PS: verzoek GS om te bepalen welke rol de provincie wil innemen binnen klimaatadaptieve projecten op (boven)regionaal niveau.
Voor regionale en bovenregionale projecten zijn gemeenten niet de aangewezen partij om als trekker op te treden. Partners binnen de werkregio’s verwachten dat de provincie een grotere rol inneemt binnen de aanpak van (boven)regionale opgaven.
3. PS: verzoek GS ervoor te zorgen dat het borgen van klimaatadaptieve kaders binnen de provinciale organisatie verder invulling krijgt en stel -als deze taak bij het team klimaatadaptatie belegd blijft- het team in staat hier invulling aan te geven.
In de afgelopen jaren bleef actielijn drie uit het programma klimaatadaptatie (“klimaatadaptatie in ons systeem”) onvoltooid. De ambitie uit de Gelderse Omgevingsvisie om als provincie zelf klimaatbestendig te werken en dit aspect bij alle beslissingen mee te wegen vraagt om extra inspanning.
4. PS: Verzoek GS een jaar na de behandeling van dit rapport inzicht te geven in de implementatie van de aanbevelingen
Met deze aanbeveling die in elk onderzoek terugkomt, bevorderen we de doorwerking van rekenkameronderzoek.
Het rapport is op woensdag 26 november 2025 aangeboden aan Provinciale Staten bij de Open agenda.